با سلام خدمت شما بازديدكننده گرامي ، خوش آمدید
به سایت من . لطفا براي هرچه بهتر شدن مطالب اين
وب سایت ، ما را از نظرات و پيشنهادات خود آگاه سازيد
و به ما را در بهتر شدن كيفيت مطالب ياري کنید.
دانشمندان علم تجوید اعتقاد دارند كه خداوند در قرآن كریم مسلمانان را به رعایت قواعد تجوید دعوت نموده است؛ زیرا پروردگار خطاب به رسول گرامی خود فرمود: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً»[1]؛ ای پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ قرآن را با ترتیل و شمرده بخوان. امام علی ـ علیه السّلام ـ در تعریف و توضیح واژه ترتیل فرمود: «التّرتیلُ تَجْویدُ الحُرُوفِ وَ مَعْرِفَهُ الوُقُوفِ»[2]؛ ترتیل عبارت از نیكو ادا كردن حروف و شناخت محل وقفهای قرآن است.[3] از طرفی علم تجوید نیز از كیفیت ادای صحیح حروف و هم چنین حفظ وقوف بحث می‌كند. نتیجه گیری از آیه: واژه «ترتیلا» در آیه بالا مصدر است و چون بعد از فعل امر آمده، دلیل بر مبالغه و تأكید بر فعل امر می‌كند. از سویی توصیه‌های نبی مكرم اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ در زمینه صحیح خوانی قرآن نشان می‌دهد كه حضرتش خود، «مُجَوّد» بوده و قرآن را با لحن زیبایی می‌خوانده است، بنابراین منظور آیه دعوت امت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ به قرائت قرآن به صورت ترتیل است.[4] معنای ترتیل: همان گونه كه در فصل دوم به اختصار بیان شد، این واژه مصدر لغت «رتل» از باب تفعیل است و در لغت به معنی «نیكو كردن صدا»[5]می‌باشد. امّا اصطلاح ترتیل در نظر عالمان تجوید عبارت است از: «قرائت قرآن با ادای صحیح حروف و آرامش كامل، همچنین تولید هر حرفی از مخرج مربوط به خود با رعایت صفات آن».[6] تعریفی كه صاحب نظران برای ترتیل كرده‌اند، از مجموعه سخنانی اخذ شده كه در قرآن و روایات معصومین ـ علیهم السّلام ـ آمده است. تفسیر كلمه «ترتیل» به وسیله امیر مؤمنان مبنای اصلی در تعریف ترتیل می‌باشد. آن جا كه فرمود: «ترتیل عبارت است از: ادای نیكوی حروف و شناخت محلّ وقفهای قرآن». «ابن عبّاس»، «مجاهد» و دیگران نیز كه به شرح و تعریف این واژه پرداخته‌اند، تعریف خود را از امام علی ـ علیه السّلام ـ اخذ كرده‌اند.[7] امام صادق ـ علیه السّلام ـ در توضیح ترتیل می‌فرماید: «هُوَ اَنْ تَمكُثَ وَ تُحَسّنَ بهِ صَوْتَك»[8]؛ ترتیل یعنی این كه مكث كنی و با صدای خوش قرآن بخوانی. روش ترتیل كدام است؟ در زمینه روشهای قرائت قرآن و تقسیمات آن نظرهای مختلفی ابراز شده است، برخی آن را به ترتیب: ترتیل، تدویر و حدر دانسته‌اند.[9] عده‌ای تحقیق، تدویر، ترتیل و تحدیر، و بعضی از پژوهشگران این علم در كتابهای خود، روشهای قرائت را عبارت از تحقیق، تدویر و حدر شمرده‌اند. در تقسیم بندی‌های یاد شده و امثال آن، قرائت ترتیل یكی از روشهای خواندن قرآن در كنار سایر روشها مطرح شده است. این دسته بندیها، این پرسش را در ذهن قاریان به وجود می‌آورد كه آیا خواندن قرآن دارای روشهای خاصی است؟ اگر چنین است، مبانی تقسیم این روشها از كجا گرفته شده است؟ آیا از قرآن و سخنان معصومین یا از سلیقه‌های شخصی محققان علوم قرآنی؟ در پاسخ باید گفت: آن چه پایه و اساس قرآنی داشته و مسلمانان به آن تشویق شده‌اند، خواندن قرآن به صورت «ترتیل» است. با توجه به تعریف امام علی ـ علیه السّلام ـ و دیگران از واژه ترتیل، می‌گوییم: قرآن به هر شكلی كه خوانده شود، در صورتی كه همراه با صحّت قرائت حروف و كلمات قرآن باشد، آن را «ترتیل» گویند. بنابراین برای تلاوت صحیح قرآن یك روش بیشتر موجود نیست و آن «ترتیل» است. ولی این روش بر اساس هدف قاری از تلاوت قرآن، صورتهای متفاوتی به خود میگیرد. گاهی هدف قاری از قرائت، تعلیم و آموزش است، كه به آن قرائت «تحقیق» می‌گویند. اگر با تحسین (زیبا گردانیدن) لفظ و صدا همراه باشد، به آن «تَدویر» گفته می‌شود و زمانی كه تالی قرآن هدفش ختم قرآن و تلاوت آیات بیشتری از كلام الله مجید باشد، از روش «حدر» یا «تحدیر» سود می‌جوید. اقسام ترتیل 1. «تحقیق» در لغت به معنی «مبالغه در انجام چیزی بدون كمی و زیادی» یا «رسیدن به حقیقت چیزی» باشد. در اصطلاح، عبارت است از: به جا آوردن حق هر حرفی از اشباع مدها، تحقیق همزه‌ها، تمام و كمال آوردن حركات، اظهار كامل حروف و تشدیدها، آوردن غنّه‌ها، تفكیك حروف از یكدیگر و در نظر گرفتن محلّ وقفهای مجاز.[10] كاربرد قرائت تحقیق: این قرائت برای تمرین دادن اندامهای صوتی جهت ادای حروف و قوام بخشیدن به الفاظ است. این نوع از قرائت برای نو آموزان تجوید توصیه شده است. البته چگونگی قرائت آن باید از طریق استاد آموزش داده شود. توصیه ابن جزری به نوآموزان تجوید و قاریانی كه به این روش قرائت می‌كنند، چنین است: هنگام قرائت تحقیق، نباید نوآموزان از موازین تجویدی تجاوز نموده و افراط كنند؛ به این معنا كه حروف ساكن را تحریك ننمایند، یا از حركتها، حروف تولید نشود. از تكریر بیش از اندازه حرف «راء» بپرهیزید و مبالغه در غنّه حرف نون و غیر آن نشود. وی در ادامه می‌نویسد: «قرائت تحقیق نوعی از روش ترتیل است. روش حمزه كوفی در قراءت، تحقیق بوده، چنان چه قراءت ورش (غیر از طریقی كه از «اصبهانی» نقل شده است)، به تحقیق بوده است.»[11] 2. «حَدْرْ» این واژه مصدر است. ماضی و مضارع آن حَدَرَ، یَحْدُرُ و از ابواب ثلاثی مجرد می‌باشد. برخی آن را «تحدیر» نیز نامیده‌اند. معنای لغوی آن «سرعت پیدا كردن و در سراشیبی قرار گرفتن» است. تعریف اصطلاحی «حدر»: سریع خواندن قرآن و تخفیف قواعد آن؛ مانند به قصر خواندن مدها و ساكن كردن حروف متحرك،[12] اختلاس و ربودن مقداری از حركت حروف، تخفیف همزه‌ها و خواندن آن به تسهیل و یا ابدال و امثال اینها. «حدر» روش قرائتی قاریانی مانند ابن كثیر، ابو جعفر «یكی از قرّاء عشره» و سایر قاریانی بوده است كه مدّ منفصل را به قصر خوانده‌اند، مانند: ابوعمرو، یعقوب (یكی از قرّاء عشره)، قالون (راوی قراءت نافع) و دیگران. تذكر: رعایت این موارد در قرائت «حدر» ضروری است: الف. رعایت دقیق مخارج حروف و آوردن صفات آنها؛ ب. اظهار تشدیدها و آوردن كامل غنّه‌ها؛ ج. به كار بستن قواعد مربوط به اظهار، ادغام، قلب و اخفاء؛ د. رعایت قواعد تفخیم و ترقیق حروف؛ هـ . مدّ دادن مواردی كه مدّ آنها تعیین شده است. مثلاً مدّ لازم را باید به طول خواند، زیرا چنین تعیین شده است. و. مراقبت از كشش صدای حرف مدّی و جلوگیری از افراط در اختلاس صداها. كاربرد «حدر»: ظاهراً از این قراءت، بیشتر برای ختم قرآن و نمازهای مستحبی استفاده می‌شود. كسانی كه مایل به زیاد خواندن قرآن و كسب فضیلت بیشتری هستند، این روش را انتخاب می‌كنند. استدلال آنها در این زمینه به آیات و روایاتی است كه به برخی از آنها اشاره می‌شود: ابن مسعود یكی از صحابی رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌گوید: پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «مَن قرَأ حَرفاً مِن كتابِ اللهِ فلَهُ حسنَهٌ و الحَسنَهُ بعَشرِ اَمثالِها»[13]، هر كس كه حرفی از كتاب خدا را بخواند، برای او پاداشی است و پاداش آن در آخرت ده برابر است. زیرا قرآن فرمود: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها».[14] از طرفی یكی از پرفضیلت‌ترین عبادتها تلاوت قرآن است. بدین جهت، هر اندازه قرآن بیشتر خوانده شود حسنات و ثواب آن مضاعف می‌شود. بنابراین قاری قرآن با قرائت «تحدیر» به حسنات بیشتری می‌رسد و قواعد تجوید را هم رعایت كرده است. از طریق شیعه نیز از امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ چنین روایت شده است: «كسی كه در نماز به حال ایستاده قرآن بخواند، برای هر حرفی از آن صد حسنه برایش نوشته می‌شود و در نماز به حال نشسته برای هر حرفی پنجاه حسنه و در غیر نماز ده حسنه برایش می‌نویسند».[15] نكته مهم این است كه در قرائت حدر نباید از حدّ «ترتیل» خارج شد، زیرا ترتیل معیار و ملاك صحیح خوانی قرآن است. ابن جزری می‌نویسد: «و لا یَخْرُجُ عَن حدَّ التّرتیل».[16] تفاوت «تحقیق» و «حدر»: این دو قرائت سه تفاوت اساسی با یكدیگر دارند: الف. روش حدر برای سریع خواندن قرآن مناسب است، در حالی كه روش تحقیق، خواندن قرآن همراه با طمأنینه و آرامش است. ب. هدف از قرائت حدر، به دست آوردن حسنات و ثواب بیشتر با خواندن آیات بیشتر است؛: امّا هدف از قرائت تحقیق، تعلیم و آموزش است. ج. در روش حدر باید مراقب اجرای قواعد تجویدی بود و آنها را به صورت ناقص به جا نیاورد، ولی در قرائت تحقیق، قاری قرآن در به كار بستن قواعد نباید افراط كند. 3. «تدویر» تدویر در لغت به معنی «گرد و مدوّر گردانیدن چیزی» آمده است. و در اصطلاح عبارت از قرائتی بین تحقیق و حدر است[17]، به این صورت كه كلام خدا به كارگیری الحان عرب و آواهای آن، نیكو قرائت می‌شود. البته زیبا گردانیدن (تحسین) لفظ و صدا به اندازه استطاعت و توانایی است.[18] تلاوت قرآن به روش تدویر، روش بسیاری از پیشوایان قرائت بوده است. آنان كه قائل به مدّ دادن مدّ منفصل هستند ولی آن را به حدّ اشباع و طول نمیرسانند. قاریانی نظیر ابن عامر، كسایی و دیگران به این روش قرآن خوانده‌اند. و همه پیشوایان قرائت، این روش قراءتی را مطلوب و صحیح انگاشتهاند. نكتهها: 1. برخی از پژوهشگران و بزرگان علم قرائات، محور تفاوت قرائتهای تحقیق، تدویر و حدر را در مراتب مدها دانسته‌اند.[19]
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
